Còn một tháng nữa là đến tết Nguyên đán Ất Tỵ 2025, bên cạnh tiếng cồng chiêng ngân vang của đồng bào Hre thì thứ không thể thiếu, đó chính là rượu cần. Tương truyền rằng, để giúp người Hre cổ xưa có được niềm vui trọn vẹn của mùa màng bội thu, của tình yêu đôi lứa, của sự biết ơn đến các giàng, thần rừng, thần suối đã chỉ người dân cách làm rượu cần, từ tìm nguyên liệu, ủ men, ủ rượu, đến pha và thưởng thức rượu cần vào những ngày vui. Giờ đây, rượu cần đã trở thành đặc sản của đồng bào Hre nơi đây.
Ông Đinh Văn Gú, già làng thôn 1, xã An Hưng cho biết: Đối với người Hre, uống rượu cần là phong tục không thể thiếu tại các dịp lễ hội và Tết Nguyên đán. Ngày đó, ai có điều kiện sẽ mổ heo, trâu, bò, không thì gà cũng được, mọi người quây quần bên nhau chung vui bên ghè rượu và tiếng cồng chiêng.
Theo chân già Đinh Văn Gú, chúng tôi tìm đến nhà bà Đinh Thị Co, một người có thâm niên hơn 30 năm làm rượu cần. Chưa vào nhà mà hương men rượu cần bay thoang thoảng theo gió. Nhìn trong căn nhà sàn truyền thống, chúng tôi thấy bà Co cùng chồng đang ủ hơn 200 ghè rượu cần chuẩn bị bán dịp tết.
Vừa làm vừa chỉ vào những ghè rượu, bà Đinh Thị Co chia sẻ: Từ đầu tháng 10 âm lịch, nhiều thực khách trong và ngoài huyện đã bắt đầu đặt và mua rượu cần, sức mua càng tăng cao trong những ngày gần tết. Nếu như ngày thường mỗi ngày chỉ bán được năm, bảy ghè thì vào tháng tết mỗi ngày tôi bán được cả chục, thậm chí vài chục ghè rượu các loại.
Cầm một số vật phẩm nấu rượu trên tay, bà Co cho biết thêm: Đây là phần cơm đã trộn trấu, còn đây là ghè để ủ rượu. Trước hết, mình phải bỏ một nắm trấu dưới ghè, để khi mình bỏ cần vào uống thì không bị nghẹt. Sau đó cho cơm rượu vào là được rồi. Rượu cần được ủ bằng các loại lương thực như gạo, nếp nấu chín, để nguội, đánh tơi rồi trộn cùng với trấu và các loại men truyền thống. Ghè được rửa sạch, phơi nắng xong mới dùng để ủ rượu. Thường các ghè rượu cần có từ 3 lít, 5 lít hay 10 lít, sau 15 ngày ủ là có thể dùng được, tuy nhiên rượu cần để càng lâu thì nước cốt càng vàng sánh, thơm ngon hơn. Mỗi Ghè rượu được bán ra thị trường với giá từ 300 - 600 nghìn đồng, tùy theo kích cỡ ghè.
Nhìn qua các công đoạn tưởng chừng việc làm rượu cần khá đơn giản nhưng không phải ai cũng có thể làm ra được một ghè rượu ngon. Ông Đinh Văn Xác, chồng của bà Co cho biết: Bắt đầu từ việc làm men, chọn gạo, chọn trấu phải đảm bảo yêu cầu. Việc ủ gạo, trấu cũng phải cẩn thận nếu không rất dễ bị hỏng. Nếu quá nóng thì sẽ hỏng, quá lạnh không lên men được, rượu sẽ chua, nhạt. Gạo, trấu, men được trộn đều với tỷ lệ phù hợp. Ghè để ủ rượu phải được cọ rửa sạch sẽ, chuyên để ủ rượu. Những ghè rượu phải được đậy kín để lên men, nếu hở rất dễ hỏng. Điểm đặc biệt của rượu cần là ủ đủ ngày uống sẽ thơm ngon, vừa vị; uống sớm quá thì chưa có vị rượu ngon mà muộn quá sẽ cay, nồng, dễ say.
Vợ chồng bà Đinh Thị Co mời chúng tôi thưởng thức một ghè rượu ngon ủ hơn 2 tháng. Khi mở nắp rượu ra, mùi hương ngào ngạt của men truyền thống cùng gạo chín tạo nên sức hút khó tả. Rượu cần Hre có hương vị nồng nàn khác biệt bởi được tạo nên từ vị đắng, vị ngọt, vị cay của cây rừng, nhờ vậy khi “hút” một cần rượu, ta nghe đâu đây hương vị núi rừng tràn về ngây ngất. Đặc biệt trong những ngày tết thì hương vị đó càng cô đọng hơn trong từng ghè rượu khi mọi người cùng quây quần bên nhau đón chào năm mới.
Không chỉ gia đình bà Co mà nhiều gia đình đồng bào Hre ở huyện An Lão vẫn còn làm rượu cần truyền thống. Chất lượng rượu cần luôn được khẳng định và được nhiều người tin tưởng, yêu thích. Chính vì thế, nhiều gia đình bà con nơi đây tự tin mở rộng quy mô sản xuất, không chỉ phục vụ gia đình, người dân địa phương mà còn hướng đến khách du lịch, nhà hàng. Nhiều gia đình ở An Lão đã biết tận dụng mạng xã hội, các trang web tích cực quảng bá rượu cần truyền thống trên địa bàn tỉnh phục vụ nhu cầu của khách hàng trong dịp Tết Nguyên đán./.
Hội Nông dân tỉnh Bình Định
